Η ιδέα για τη δημιουργία στην Αθήνα ενός μνημείου που θα τιμούσε τους χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες από τα πεδία των μαχών, με πιο πρόσφατα της Μικρασιατικής Καταστροφής, τέθηκε για πρώτη φορά κατά τη δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου. Ο ίδιος, ως υπουργός Στρατιωτικών τότε, υπέγραψε την προκήρυξη του διαγωνισμού: «…διά την υποβολήν μελέτης ανεγέρσεως τάφου Αγνώστου Στρατιώτου εις την έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων Πλατείαν, καταλλήλως προς τούτο διαρρυθμιζομένην». Ηταν 3 Μαρτίου 1926.
Επτά μήνες μετά το υπουργείο Στρατιωτικών ενέκρινε και βράβευσε κατά πλειοψηφία τη μελέτη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη. Οι αντιπαραθέσεις όμως για το σημείο, τον τρόπο και την αισθητική του ήταν πολλές, με αποτέλεσμα τα εγκαίνιά του να γίνουν έξι χρόνια αργότερα! Τα αρχικά σχέδια ήταν πολύ διαφορετικά από αυτό που τελικά κατασκευάστηκε. Ο γλύπτης Θωμάς Θωμόπουλος, που ήταν ο αρχικός συνεργάτης του αρχιτέκτονα Λαζαρίδη, είχε προτείνει και είχε συμφωνηθεί το βασικό γλυπτό του μνημείου να αναπαριστά μια γιγαντομαχία, όπου ένας άγγελος θα παραλάμβανε με τιμή τον νεκρό γίγαντα-στρατιώτη. Ο άγγελος θα συμβόλιζε την Ελλάδα.
Αυτό δεν έγινε ποτέ. Οχι για αισθητικούς, αλλά για οικονομικούς λόγους. Ετσι, το 1930, εν μέσω συνεχιζόμενων πολιτικών και καλλιτεχνικών διαφωνιών, αντικαταστάθηκε ο γλύπτης και το έργο ανατέθηκε στον Φωκίωνα Ροκ. Εκείνος ήρθε με νέα πρόταση. Η καινούργια, όχι και τόσο βερμπαλιστική, ιδέα ήταν εμπνευσμένη από δύο υπάρχοντα αντίστοιχα μνημεία. Το ένα ήταν μέσα στο αβαείο του Ουέστμινστερ στο Λονδίνο και το άλλο στην Αψίδα του Θριάμβου στη γαλλική πρωτεύουσα. Η διαφορά με αυτά τα μνημεία ήταν πως στο ελληνικό θα υπήρχε ένα κενοτάφιο, ενώ στα άλλα δύο υπήρχαν θαμμένοι κατά κυριολεξία άγνωστοι, μη αναγνωρισμένοι στρατιώτες.
Οι αντιδράσεις και η απουσία του Βενιζέλου
Η υποδοχή του μνημείου δεν ήταν καθολικά θετική. Τη μέρα των εγκαινίων του, ανήμερα της εθνικής επετείου για την 25η Μαρτίου 1932, υπήρξαν έντονες αντιδράσεις που επισφραγίστηκαν με την ηχηρή απουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου από την τελετή.
Μέχρι τότε ήταν χαραγμένες οι τοποθεσίες των μαχών όπου χάθηκαν χιλιάδες έλληνες στρατιώτες, πέρα από την παράσταση του ξαπλωμένου πολεμιστή με την ασπίδα. Εκατέρωθεν του μνημείου είναι χαραγμένες φράσεις από τον Θουκυδίδη «ΜΙΑ ΚΛΙΝΗ ΚΕΝΗ ΦΕΡΕΤΑΙ ΕΣΤΡΩΜΕΝΗ ΤΩΝ ΑΦΑΝΩΝ» και «ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΠΑΣΑ ΓΗ ΤΑΦΟΣ». Στο κέντρο του κενοταφίου χαράχτηκε με μικρότερα γράμματα η φράση «ΕΙΣ ΑΦΑΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ». Μετά την απελευθέρωση προστέθηκαν χαραγμένα τα νέα πεδία των μαχών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Παρότι σήμερα πια θεωρείται χώρος ιερός, δεν απέφυγε τον βανδαλισμό και τη βεβήλωσή του από κουκουλοφόρους με μολότοφ, από την Αστυνομία με κρότου λάμψης και δακρυγόνα, από πολίτες που ξάπλωσαν πάνω του, μέχρι και από συνδικαλιστές. Ηταν το 2018 όταν ένας της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ πατούσε στο κενοτάφιο παίζοντας το κομπολόι του!