«Λείπει η παιδοκεντρική ματιά»… Η Δέσπω Μιχαηλίδου στη CT για όσα έγιναν και τις δυσκολίες επί θητείας της

Για να δώσω ένα παράδειγμα η δυσκολία στο να αποδεχθεί η κοινωνία κατά κύριο λόγο αλλά και μέρος του Κοινοβουλίου την εισαγωγή του μαθήματος της ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.

Θα αδράξω την ευκαιρία, αφού το αναφέρατε, και θα σας ρωτήσω γιατί είναι σημαντικό να διδάσκεται το μάθημα της σεξουαλική διαπαιδαγώγησης στα σχολεία;

Λείπει αυτό που ονομάζουμε παιδοκεντρική ματιά και είναι απαραίτητη για να αναγνωρίσουμε το συμφέρον του παιδιού, νομοθετούμε ή λαμβάνουμε αποφάσεις έχοντας υπόψιν τις δικές μας ανάγκες ή αν θέλετε τα δικά μας πιστεύω και πεποιθήσεις και αυτό είναι λάθος και εκεί χρειάζεται να αλλάξει ο τρόπος που σκέφτεται η κοινωνία. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν έγινε ίσως ποτέ από μεγάλη μερίδα αντιληπτό ότι αποσκοπεί κατά κύριο λόγο στην προστασία του ιδίου του παιδιού, στην αυτοπροστασία του, διότι το παιδί πρέπει να μάθει να αναγνωρίζει χειρονομίες βλαπτικές, συμπεριφορές βλαπτικές, που τείνουν να το χειραγωγήσουν, να το κακοποιήσουν, να το εκμεταλλευτούν. Θεωρώ ότι και μέρος των εκπαιδευτικών, είχε αντίσταση σε αυτό το μάθημα για λόγους φοβικούς ή άλλους ή για δικές τους ανασφάλειες. Σιγά σιγά άρχισε να εμπεδώνεται ότι αυτό το μάθημα είναι για την προστασία των παιδιών αλλά πάλι δεν εφαρμόζεται στο εύρος που θα έπρεπε στα σχολεία και στις ώρες διδασκαλίας.

Πολλές φορές, οι ώρες παίρνονται για να συμπληρωθούν κενά σε βασικά μαθήματα, όπως αντιλαμβάνονται οι καθηγητές, είτε γίνονται άλλες εκδηλώσεις, σαν να είναι ένα μάθημα που δεν θεωρείται υψίστης σπουδαιότητάς. Ωστόσο τα παιδιά μας χρειάζονται και ενημέρωση και ενδυνάμωση και συζήτηση για να λύσουν τις απορίες τους.

Πού υπάρχουν κενά κ. Μιχαηλίδου και ποιο αντίκτυπο μπορούν να έχουν αυτά τα κενά στα παιδιά; Ενδεχομένως κενά και σε υποδομές.

Δεν θα έλεγα πως υπάρχουν με την έννοια των κενών και αν υπάρχουν καλύπτονται νομοθετικά και πολλές φορές βλέπουμε και τροποποιητικούς νόμους. Ωστόσο το θέμα των υποδομών είναι ένα από τα βασικά μείον του συστήματος και υπάρχουν οι παρατηρήσεις του Γραφείου. Εκείνο που παρατηρήσαμε είναι ότι οι υποδομές, όσον αφορά τη φροντίδα παιδιών υπό την αιγίδα του Κράτους, χρειάζονται ριζική βελτίωση και επανεξέταση του συστήματος. Ούτως ώστε τα παιδιά που ζουν στις δομές να νιώθουν ότι ανήκουν σε  ένα ασφαλή χώρο όπου έχουν τη στήριξη και την εμπιστοσύνη των λειτουργών, δομές μόνιμα στελεχωμένες με ικανό προσωπικό που να δίνει την ευκαιρία στο παιδί να εμπιστεύεται τον κάθε λειτουργό και να νιώθει το αίσθημα του ανήκειν. Αυτά τα παιδιά αναζητούν την επανασύνδεση με τη βιολογική οικογένεια τους ακριβώς γιατί απουσιάζει αυτή η αίσθηση της οικογένειας. Και εδώ χρειάζεται πολλή δουλειά, συλλογική από όλες τις αρμόδιες υπηρεσίας. Έχει γίνει στη Λευκωσία μια πιλοτική δομή, όπου θεωρώ ότι μπορούν να εφαρμοστούν όλες οι παρατηρήσεις που έχουμε καταθέσει στην Υφυπουργό.

Επίσης έχουμε αδυναμία να αντιμετωπίσουμε την παραβατικότητα ανηλίκων κάτω των 14 ετών, επειδή δεν έχουν ποινική ευθύνη εκεί δεν υπάρχουν δομές που μπορούν σε ένα περιστατικό βίαιο ακόμη και εγκλήματος να μπορέσουν να φιλοξενήσουν το παραβατικό παιδί ούτως ώστε να αντιμετωπίσουν την κατάσταση που παρουσιάστηκε και να δώσουν στο παρατατικό παιδί, τέτοια στήριξη και περίθαλψη ώστε να μην το αφήσουν απροστάτευτο με συνέπειες δυσανάλογες για την ίδια του την πράξη αλλά και για την προστασία άλλων.

Εκείνο που θεωρώ επίσης είναι πως είναι υποβαθμισμένο είναι το θέμα του Περιβάλλοντος. Δεν δίνουμε τόσο σημασία στη στέγη, καθαριότητας, φαγητό, πράσινο, θεωρώ δεν έχουμε φιλόξενους χώρους για παιδιά. Παράλληλα σε κάποια ζητήματα βλέπω πως υπάρχει συναρμοδιότητα πολλών Υπουργείων ή έχει ανατεθεί αρμοδιότητα για κάποια ζητήματα σε κάποια Υπουργεία που εγώ θεωρώ αναρμόδια και άσχετα με το αντικείμενο. Οι συναρμοδιότητες πολλές φορές βλάπτουν, καθώς κάποιες φορές δεν δίνονται λύσεις και σε περιπτώσεις που απαιτείται άμεση λήψη αποφάσεων, αφήνετε το ζήτημα να ληθεί “αφ’ εαυτού”. Θεωρώ πως τα πράγματα πρέπει να είναι πιο ξεκάθαρα

Σήμερα, που τόσα βήματα προόδου έχουν γίνει, ένα παιδί μπορεί να εκφραστεί και να ακουστεί όπως θέλει; Δίνουμε στα παιδιά αυτό το εφόδιο; 

Τα παιδιά μιλούν όταν είναι ενδυναμωμένα, όταν εμείς τους επιτρέπουμε, όταν τα έχουμε διαπαιδαγωγήσει να λένε τη γνώμη τους και την άποψή τους, χωρίς φόβο. Η ενδυνάμωση και η εκπαίδευση από το σπίτι και το σχολείο είναι σημαντική για να μπορέσει το παιδί να εκφραστεί και να το ακούσουμε, χωρίς να είναι απαραίτητη προϋπόθεση να συμφωνήσουμε ή να υιοθετήσουμε αυτά που λέει. Αλλά αν απορρίψουμε τη γνώμη ή την άποψη τους πρέπει να πούμε το γιατί. Κανένας άνθρωπος δεν δέχεται εύκολα κάτι που του επιβάλλεται εκ των άνω γιατί έτσι θέλω εγώ, πρέπει να  υπάρχει μια αιτιολόγηση.

Όσον αφορά το θέμα της ψυχικής υγείας, βλέπετε πως πλέον οι γονείς δίνουν περισσότερη από ότι προηγουμένως και όταν ένα παιδί θέλει ψυχολογική στήριξη θα αποταθούν οι γονείς στους αρμόδιους;

Έχουμε πολλές φορές εκφράσει τις ανησυχίες μας, για το ότι η ψυχική υγεία δεν μπαίνει στην ίδια προτεραιότητα όσο η σωματική τουλάχιστον από μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Δίνουμε περισσότερη σημασία στη σωματική υγεία, αγνοώντας ή θέλοντας να αγνοήσουμε ότι ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο ψυχής, σώματος, πνεύματος, συναισθημάτων όλο αυτό το πακέτο. Υπάρχουν στον Νόμο Περί Γονέων και Τέκνων, αλλά και σε άλλους Νόμους η δυσκολία ότι ένα παιδί δεν μπορεί να αποταθεί μόνο του σε ψυχολόγο πριν την ενηλικίωση του και απαιτείται η συγκατάθεση και των δύο γονέων, εκεί υπάρχουν προβλήματα και τα βλέπουμε καθημερινά. Είτε υπάρχουν διαζευγμένοι γονείς που για δικούς τους λόγους καταστούν το παιδί μήλο της Έριδος και για δικούς τους λόγους δεν θέλουν να συμφωνήσουν στην παραπομπή του παιδιού σε ψυχολόγο, υπάρχει και η περίπτωση του ενός γονιού που αρνείται για δικούς του φοβικούς ή άλλους λόγους.

Φανταστείτε ένα παιδί το οποίο κακοποιείται από τους γονείς του και επιθυμεί να πάει σε ψυχολόγο για να μπορέσει να μιλήσει σε κάποιον, δεν μπορεί. Είναι τραγικό να σκέφτεται κάποιος πως ένα πρόσωπο που βρίσκεται σε αδυναμία υπό καθεστώς κακοποιητικό να μην μπορεί να ζητήσει βοήθεια. Θα μου πείτε μπορεί να μιλήσει στον δάσκαλο στον καθηγητή του σε ένα συγγενικό πρόσωπο, αλλά το παιδί μπορεί να μην θέλει να το αποκαλύψει σε κάποιον από αυτούς γιατί δεν νιώθει άνετα.

Όσον αφορά ζητήματα προφύλαξης κατά τη σεξουαλική επαφή ή άλλων σχέσεων παιδιών από τα 15 – 18. Πρέπει να βλέπουμε την πραγματικότητα είτε το θέλουμε είτε όχι, το όριο ηλικίας που τα παιδιά έρχονται σε σεξουαλική επαφή έχει κατέβει και πρέπει να το αντιληφθούμε να το δεχτούμε και εκεί χρειάζεται και διαπαιδαγώγηση και από το σχολείο και από την οικογένεια για αυτοσεβασμό του σώματός του δικού μας και του άλλου. Πρέπει να γνωρίζει το παιδί πως πρέπει να αυτοπροστατεύεται. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί μπορεί να θέλει να επισκεφθεί κάποιο γυναικολόγο, για να πάρει κάποιες συμβουλές και δεν μπορεί να το αποκαλύψει στην μητέρα του ή στον πατέρα του και είναι φυσικό, ο έφηβος δεν θα το ομολογήσει εύκολα. Πρέπει να έχει χτιστεί μια πολύ γερή βάση εμπιστοσύνης για να μιλήσει το παιδί ανοιχτά για αυτά τα προβλήματα. Ούτε εκεί όμως μπορεί το παιδί να πάει μόνο του σε ειδικό χωρίς συγκατάθεση γ αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό πως αυτά όλα είναι για προστασία των παιδιών μας. Να μην θεωρηθεί όμως πως πάω ψυχολόγο γιατί έχει γίνει της μόδας, αποτίνομαι γιατί έχω ανάγκη και η ανάγκη έρχεται από μέσα μας και από εμάς τους ίδιους.

Πιστεύετε πως υπάρχει ολιγωρία όσον αφορά την εξέταση περιπτώσεων που αφορούν παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών;

Τα θέματα που έρχονται στη δημοσιότητα αγγίζουν όντως και η κοινωνία είναι ευαίσθητη σε θέματα κακοποίησης, εγκαταλείψεων παιδιών και εύκολα κατηγορούμε και επιρρίπτουμε ευθύνες αναζητώντας τον ένοχο. Ωστόσο θεωρώ πως η ευκολία αυτή πρέπει να μας προβληματίσει γιατί δεν επιλύει το πραγματικό πρόβλημα και δεν αποκαλύπτει τις διαστάσεις της όλης στελέχωσης των υπηρεσιών και την ανάγκη για συνεχή επιμόρφωση. Προτιμούμε να στοχοποιήσουμε ένα πρόσωπο και θεωρούμε πως κάναμε το καθήκον μας.

Όντως υπάρχουν περιπτώσεις δύσκολες, οι οποίες είτε δεν αναγνωρίστηκαν γρήγορα, είτε δεν λήφθηκαν όλες οι απαραίτητες ενέργειες από όλες τις συναρμόδιες υπηρεσίες ώστε ένα παιδί να βοηθηθεί αποτελεσματικά.  Οι καλές προθέσεις υπάρχουν, οι κοινωνικοί λειτουργοί έχουν τη διάθεση να βοηθήσουν και έχω δει στην πράξη τις προσπάθειες, όμως οι καλές προθέσεις δεν αρκούν. Πρέπει να αναγνωριστεί το συμφέρον του παιδιού και εκεί βρίσκεται μια δυσκολία και αυτό είναι ένα πολυσύνθετο έργο. Το εργαλείο για το συμφέρον του παιδιού δημιουργήθηκε με ένα δικό μας εγχειρίδιο, το οποίο πρέπει να πω με πολύ περηφάνεια και για τους λειτουργούς και για τη δουλειά που έγινε και για την ομάδα που το σχεδίασε και το κατέθεσε στο γραφείο μας, είναι  ένα από τα δύο ή τρία μοναδικά στην Ευρώπη και είχαμε προχωρήσει σε εκπαίδευση και των κοινωνικών λειτουργών, το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα, της Αστυνομίας αναδεικνύοντας την ανάγκη η κάθε Υπηρεσία να αναπτύξει το δικό της εργαλείο για αναγνώριση του συμφέροντος του Παιδιού και εκεί διαπιστώνουμε πως γίνονται και αστοχίες, για παράδειγμα δεν γίνεται να περιμένουμε 10 χρόνια για να αποφασίσουμε την απομάκρυνση ενός παιδιού από την οικογένεια του. Αν βλέπουμε ότι η κατάσταση δεν διορθώνεται παρά τις προσπάθειες, θα πρέπει να παρθεί η απόφαση. Το να περιμένουμε το να αλλάξει ο κακοποιητής ή τα δεδομένα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα βρίσκω ότι συνιστά παράληψη λήψης απόφασης και εδώ είναι που χωλαίνουν ως Υπηρεσίες.

Πριν από μερικούς μήνες κάνατε δημόσια καταγγελία για υποστελέχωση του γραφείου σας. Λύθηκε το πρόβλημα; Πώς είναι δυνατό το Γραφείο Προστασίας Δικαιωμάτων του Παιδιού να μένει υποστελεχωμένο δεν θα έπρεπε να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για το κράτος; Είχατε ενημερώσει τους αρμόδιους πριν να τοποθετηθείται δημόσια;

Όχι μόνο γνώριζαν, όχι μόνο είχα στείλει επιστολές και στο Τμήμα Προσωπικού και στο Υπουργείο Οικονομικών και προς τη Βουλή, όλοι γνώριζαν ότι το γραφείο όχι μόνο ήταν υποστελεχωμένο ήταν και αποψιλωμένο. Ξεκίνησα το 2019 με 11 λειτουργούς και κατέληξα με 2. Μια εβδομάδα πριν φύγω αντικαταστάθηκε ένας λειτουργό, αναμένω ότι μια Ανεξάρτητη Αρχή, που προστατεύει το συμφέρον του παιδιού δεν θα παραμείνει υποστελεχωμένη, διότι πλήττει την ανεξαρτησία του θεσμού. Πρέπει να πω πως κατήγγειλα τη συμπεριφορά αυτή και προς το Γραφείο των Ευρωπαίων Επιτρόπων με επιστολή μου, η οποία απηύθυνε, από όσο γνωρίζω, επιστολή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Δεν γνωρίζω τους λόγους που θεωρούν ότι το γραφείο μπορεί να λειτουργήσει με λιγότερους λειτουργούς. Εκείνο που παρατηρώ είναι ότι η Κυβέρνηση τον παραβιάζει τον Νόμο. Όταν λέει ο Νόμος πως το γραφείο της Επιτρόπου στελεχώνεται από λειτουργούς του Υπουργείου Παιδείας και Εργασίας μέχρι να καταστεί δυνατή η στελέχωση του μέσω της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας, δεν έχει γίνει. Είχα δύο θέσεις, οι οποίες πληρώθηκαν και ακολούθως οι δύο λειτουργοί παραιτήθηκαν και το Υπουργείο Οικονομικών μου τις ξαναμπλόκαρε.

Ποια είναι αυτά τα θέματα τα οποία πετύχατε να υλοποιήσετε και για τα οποία αισθάνεστε υπερήφανη; Επίσης έχετε επικοινωνήσει με τη νυν Επίτροπο του Παιδιού;

Βεβαίως μίλησα με τη νέα Επίτροπο του Παιδιού και για αρκετή ώρα. Θα την επισκεφθώ αφού περάσει ένα χρονικό διάστημα, για να μπορέσει και η ίδια να δει τη λειτουργία του γραφείου και τα προβλήματά του και είμαι στη διάθεση για οτιδήποτε χρειαστεί. Αν είμαι για κάτι περήφανη είναι για τους λειτουργούς που είχα στο γραφείο μου, από τη μέρα που ξεκίνησα, ήταν αφοσιωμένα άτομα κάποια από τα οποία ήταν 18 ολόκληρα χρόνια στο γραφείο με δική τους επιλογή. Πράγματι δρούσαμε κατά συνείδηση και με μόνο γνώμονα το συμφέρον του Παιδιού. Αν για κάτι νιώθω πραγματικά, αν θέλετε χρησιμοποιήστε τη λέξη «περηφάνια», είναι γιατί δεν δίστασα να μιλήσω για ζητήματα που δυνατόν να έπλητταν ένα συγκεκριμένο Υπουργείο ή να αναφερθώ σε κάποιες αποφάσεις ή ενέργειες αντίθετες με το συμφέρον του Παιδιού. Πιστεύω πως αναδείχθηκε ο ρόλος του Γραφείου της Επιτρόπου ως ανεξάρτητη Ελεγκτική Άρχή.