Αποποίηση κληρονομίας από ανήλικους: Πότε θεωρείται έγκυρη και πότε άκυρη – Διευκρινίσεις και παραδείγματα

Τους κανόνες της αποποίησης κληρονομίας από ανηλίκους σε περίπτωση που ο κληρονομούμενος έχει αφήσει χρέη ξεκαθαρίζει με νέα εγκύκλιό της η ΑΑΔΕ.

Σύμφωνα με την εγκύκλιο:

1. Οι ανήλικοι θεωρούνται «προσωρινοί» κληρονόμοι για όσο διάστημα εκκρεμεί η προθεσμία αποποίησης και μέχρι να λάβει χώρα αποποίηση της κληρονομίας ή αποδοχή αυτής, ρητή ή σιωπηρή.
2. Οι ανήλικοι διατηρούν το δικαίωμα αποποίησης έως τη συμπλήρωση ενός έτους από την ενηλικίωσή τους.
3. Η αποποίηση είναι άκυρη, αν ο κληρονόμος έχει ρητά ή σιωπηρά δηλώσει ότι αποδέχεται την κληρονομία. Η σιωπηρή αποδοχή προκύπτει από τις πράξεις εκείνες του κληρονόμου που μαρτυρούν θέλησή του να καταστεί οριστικός κληρονόμος του κληρονομουμένου και συνιστούν ανάμειξή του στην κληρονομία.
4. Κατά το ενδιάμεσο διάστημα της προθεσμίας αποποίησης, οι δανειστές της κληρονομίας, μεταξύ των οποίων και η Φορολογική Διοίκηση, δεν μπορούν να επιδιώξουν την ικανοποίηση των απαιτήσεών τους από τον προσωρινό κληρονόμο και δεν επιτρέπεται η επιβολή μέτρων είσπραξης, όσο διαρκεί η προθεσμία αποποίησης, εκτός αν η κληρονομία κηρυχθεί σχολάζουσα.
5. Στην περίπτωση που οι αρμόδιες για την επιδίωξη είσπραξης της οφειλής του θανόντος υπηρεσίες της Φορολογικής Διοίκησης έχουν προβεί στη λήψη μέτρων διασφάλισης ή αναγκαστικής είσπραξης εις βάρος των ανηλίκων κατά τον χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου προσωρινών κληρονόμων, οι οποίοι έχουν αποποιηθεί ή αποποιούνται εντός έτους από την ενηλικίωσή τους, οφείλουν να προβούν στην άρση τους έπειτα από σχετική προς τούτο αίτηση του αποποιηθέντος την κληρονομία προσώπου.
6. Υποχρέωση άρσης των επιβληθέντων μέτρων υφίσταται και κατόπιν αίτησης προσωρινού κληρονόμου που δεν έχει ακόμα προβεί σε δήλωση αποποίησης κληρονομίας, εφόσον δεν έχει παρέλθει για αυτόν η προθεσμία (εντός έτους από την ενηλικίωσή του).
7. Ποσά που τυχόν έχουν παρακρατηθεί κατά τη χορήγηση αποδεικτικού ενημερότητας ή βεβαίωσης οφειλής ή που έχουν αποδοθεί από μέτρα αναγκαστικής είσπραξης, επιστρέφονται στον αποποιηθέντα την κληρονομία ή στον προσωρινό κληρονόμο, εφαρμοζομένων σε κάθε περίπτωση των διατάξεων περί συμψηφισμού ή περί αποδεικτικού ενημερότητας/βεβαίωσης οφειλής, κατά περίπτωση, περί προσκόμισης αποδεικτικού ασφαλιστικής ενημερότητας. Για την επιστροφή οποιουδήποτε ποσού απαιτείται η υποβολή σχετικής αίτησης από τον αποποιηθέντα ή τον προσωρινό κληρονόμο.
8.  Οσο εκκρεμεί η προθεσμία αποποίησης ενδέχεται να διατηρείται επί μακρό (πολυετές) χρονικό διάστημα αβεβαιότητα σχετικά με την αποδοχή ή μη της κληρονομίας, πρέπει να εξετάζεται από τη Φορολογική Διοίκηση η σκοπιμότητα σχετικής ενημέρωσης της αρμόδιας Αρχής για τον ορισμό κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομίας, καθώς πληρούται εν προκειμένω η σχετική προϋπόθεση που ορίζει ο νόμος, δεδομένου ότι δεν είναι βέβαιη η αποδοχή της κληρονομίας.
9. Αρμόδια αρχή για τον ορισμό κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομίας είναι ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και ο γενικός γραμματέας της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Η αίτηση πρέπει να υποβάλλεται από τη Φορολογική Διοίκηση, ιδίως στις περιπτώσεις όπου η κληρονομία είναι επιβαρυμένη με σημαντικού ύψους οφειλές ή/και πιθανολογείται ότι η εκκρεμότητα σχετικά με την αποποίηση ή την αποδοχή της από τον (ανήλικο κατά τον χρόνο της επαγωγής) κληρονόμο θα παραταθεί επί μακρό χρονικό διάστημα.
10. Επιτρέπεται η λήψη μέτρων αναγκαστικής είσπραξης εις βάρος σχολάζουσας κληρονομίας, όπως αυτή εκπροσωπείται από τον διορισμένο κηδεμόνα, προκειμένου αφενός μεν να εισπραχθούν οι απαιτήσεις του Δημοσίου ως δανειστή της κληρονομίας, αφετέρου δε να διακοπεί η παραγραφή των απαιτήσεών του εις βάρος της, εφόσον το μέτρο συνεπάγεται τη διακοπή της παραγραφής.

Παραδείγματα

1.  Οφειλέτης του Δημοσίου απεβίωσε το έτος 2015 και κληρονομήθηκε εξ αδιαθέτου, μεταξύ άλλων, και από την ανήλικη, κατά τον χρόνο θανάτου του, εγγονή του (γεννηθείσα στις 12/6/2009). Τον Μάρτιο του 2023, πριν από την ενηλικίωσή της, η προσωρινή κληρονόμος προέβη διά των νομίμων αντιπροσώπων της και σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις σε αποποίηση της επαχθείσας κληρονομίας του παππού της ενώπιον του τότε αρμόδιου Ειρηνοδικείου. Η αποποίηση αυτή είναι νόμιμη και εμπρόθεσμη, ως υποβληθείσα εντός της προθεσμίας, ήτοι πριν παρέλθει ένα έτος από την ενηλικίωση της προσωρινής κληρονόμου.
2. Οφειλέτης του Δημοσίου απεβίωσε το έτος 1998. Η σύζυγος και τα τέσσερα τέκνα του θανόντος αποποιήθηκαν νομίμως και εμπροθέσμως την κληρονομία. Ο εγγονός του θανόντος, ο οποίος (γεννηθείς στις 7/1/1984) ήταν ανήλικος κατά τον χρόνο θανάτου του τελευταίου, προέβη σε αποποίηση της επαχθείσας σε αυτόν κληρονομίας στις 18/4/2002, ήτοι μετά την ενηλικίωσή του και πριν παρέλθει ένα έτος από αυτήν. Η δήλωση αποποίησης της κληρονομίας είναι νόμιμη και εμπρόθεσμη, ως υποβληθείσα εντός της προθεσμίας.
3. Οφειλέτης του Δημοσίου απεβίωσε στις 2/4/2007 και κληρονομήθηκε εξ αδιαθέτου και από τον ανήλικο, κατά τον χρόνο θανάτου του, γιο του (γεννηθέντα στις 11/7/2005). Η σύζυγος του θανόντος οφειλέτη και μητέρα του ανήλικου κληρονόμου προέβη την 1η/6/2007, ήτοι εντός τετραμήνου από τον θάνατο του κληρονομούμενου, σε δήλωση αποδοχής κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής για λογαριασμό του ανηλίκου τέκνου της. Στις 27/10/2023, ήτοι εντός έτους μετά την ενηλικίωσή του, το τέκνο του θανόντος προέβη σε δήλωση αποποίησης της επαχθείσας σε αυτό κληρονομίας. Η δήλωση αποποίησης της κληρονομίας το έτος 2023 είναι άκυρη, επειδή έχει προηγηθεί (ρητή) αποδοχή της κληρονομίας από τον νόμιμο εκπρόσωπο του κληρονόμου πριν από την ενηλικίωσή του.