Το τελευταίο διάστημα δύο εκλογικά αποτελέσματα υπενθυμίζουν ότι η αγανάκτηση δεν οδηγεί απαραίτητα δεξιά. Και τα δύο αντιπροσωπεύουν κινητοποίηση πολιτών που απαντά σε τραυματικές εμπειρίες ακραίας δεξιάς διακυβέρνησης. Όταν οι προοδευτικές απόψεις βυθίζονταν, ύστερα από αλλεπάλληλα χτυπήματα, σε κατάθλιψη, αυτές οι απρόσμενες ηλιαχτίδες εμπνέουν αισιοδοξία. Οι εκλογείς αναπολούν το Yes we can, οι πολιτευόμενοι ονειρεύονται θώκους και εξουσία ξανά.
Οι δύο νικητές μοιράζονται στον τίτλο τους τη λέξη Δημοκράτες: Δημοκρατικό Κόμμα στις ΗΠΑ και Δημοκράτες-66 στην Ολλανδία. Στην Αμερική, αν και το κόμμα σάρωσε παντού όπου έγιναν εκλογές, τα φώτα της δημοσιότητας στράφηκαν στη Νέα Υόρκη και στη νίκη για τη δημαρχία. Στην Ολλανδία τo D66, ως πρώτο κόμμα, διαπραγματεύεται τον σχηματισμό κυβέρνησης. Οι δύο νικητές, Μαμντάνι και Γιέτεν, είναι νέοι, φωτογενείς, αντισυμβατικοί, ενώ εξελέγησαν καλλιεργώντας ενθουσιασμό που έλειπε. Αντιπροσωπεύουν όψεις αντεπίθεσης στην εμπειρία διακυβέρνησης από τη λαϊκιστική Δεξιά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Νέα Υόρκη είδε τον εαυτό της ως προπύργιο αντίστασης κατά των ΜAGA Ρεπουμπλικανών. Στην Ολλανδία το D66 ήταν αντίδραση στη χαώδη και διχαστική διακυβέρνηση της χώρας από τον Γκερτ Βίλντερς και τη μισαλλόδοξη Δεξιά. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε σημαντική νίκη, αλλά σε διαμάχη που έχει ακόμη πολύ δρόμο για να κριθεί. Στις ΗΠΑ, ο στόχος είναι οι ενδιάμεσες εκλογές του 2026 και μετά οι προεδρικές του 2028. Στην Ολλανδία, το κόμμα Βίλντερς παραμένει το δεύτερο ισχυρότερο. Η τελική έκβαση θα κριθεί από το τι κυβέρνηση θα σχηματίσει ο Γιέτεν και κυρίως από τι θα κάνει αυτή.
Παρά τις ομοιότητες, οι δύο νικητές αντιστοιχούν σε διαφορετικά πρότυπα προοδευτικής αντίδρασης. Τα δύο μοντέλα αντανακλούν εθνικές ιδιαιτερότητες αλλά και διαφορές πολιτικού συστήματος. Από τη μία, το συγκεντρωτικό προεδρικό μοντέλο στις ΗΠΑ και από την άλλη, την κοινοβουλευτική δημοκρατία στην Ολλανδία, συνηθισμένη στην απλή αναλογική και σε συμμαχικές κυβερνήσεις.
Στις ΗΠΑ ο Μαμντάνι επέλεξε μια πολωτική προσέγγιση, υπογραμμίζοντας ιδεολογικές μάχες με την κυβέρνηση. Οι ρηξικέλευθες προτάσεις πολιτικής φαίνεται να επιδιώκουν συγκρούσεις στο πλαίσιο της διεκδίκησης πόρων και στα δημοσιονομικά. Επενδύει έτσι στον ενθουσιασμό της εκλογικής του βάσης και ποντάρει στις ιδιαιτερότητες της Νέας Υόρκης ως προπύργιο κεντροαριστερών θέσεων. Η στάση αυτή θα παράξει ελκυστικό θέαμα: ηρωικές μάχες με την πλευρά MAGA που δηλώνει έτοιμη για κατά μέτωπο αγώνα (τουλάχιστον όπως αναφέρει ο πρόεδρος). Αυτό δημιουργεί ρίγη ανησυχίας στο εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα που αναρωτιέται μήπως η νίκη αποδειχθεί πύρρεια.
Αντιθέτως, στην Ολλανδία η μάχη θα κριθεί στο βαρετό πεδίο υλοποίησης πολιτικών. Στο αν η νέα κυβέρνηση συνασπισμού (όποια και να είναι αυτή) θα καταφέρει να βγει από το τέλμα στείρων αντιπαραθέσεων. Οι δυσκολίες που πρέπει να ξεπεράσει είναι να γεφυρώσει απόψεις, να συνθέσει και να υλοποιήσει λύσεις ελκυστικές στους πολίτες. Αντίπαλοί της είναι οι συγκυρίες, οι διεθνείς εξελίξεις, τα προβλήματα. Να αποκαταστήσει το business as usual, προσθέτοντας όμως προοδευτική επίγευση.
Τα δύο μοντέλα – «θέαμα+πόλωση» και «ουσία+σύνθεση» – δοκιμάζονται εκατέρωθεν του Ατλαντικού απέναντι σε παρόμοιο αντίπαλο. Θα δούμε αν θα υπερισχύσουν και πώς. Στο μεταξύ μπορούμε να αναρωτιόμαστε πώς να χειριστούμε τη δικιά μας αγανάκτηση.
Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά.