Η υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ θα μπορούσε να είναι το τέλος μιας οδυνηρής ιστορίας κακοδιαχείρισης. Κινδυνεύει όμως να παραμείνει ακόμα μια περίπτωση αδιαφανών επιδοτήσεων, αν δεν αποφασίσουμε να τη μετατρέψουμε σε αφετηρία ριζικής μεταρρύθμισης.
Ας δούμε τι έγινε. Ενα κλειστό σύστημα με αδιαφανείς διαδικασίες και έναν ανάδοχο που επί σειρά ετών κατείχε τα κλειδιά της πρόσβασης σε κρίσιμα δεδομένα, άνοιξε διάπλατα την πόρτα σε μια υπόθεση που αφορά απάτες εκατομμυρίων. Ζώα-φαντάσματα, εικονικές εκτάσεις, επιδοτήσεις που δεν έφτασαν ποτέ στους πραγματικά δικαιούχους αγρότες. Το αποτέλεσμα; Κατασπατάληση δημοσίου χρήματος, ο ελληνικός αγροτικός κόσμος να στιγματίζεται αδιακρίτως και το κύρος της χώρας να πλήττεται διεθνώς.
Γιατί επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη και δεν κάνουμε το άλμα σε ένα πραγματικά σύγχρονο σύστημα;
Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών – ΕΕΛΛΑΚ, με την υποστήριξη της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδας, προτείνει μια διαφορετική πορεία. Το σύστημα των αγροτικών επιδοτήσεων χρειάζεται, πέρα από τεχνική αναβάθμιση, θεμελιώδη αλλαγή φιλοσοφίας, από τον έλεγχο των λίγων στη διαφάνεια για όλους.
Το προτεινόμενο μοντέλο είναι σαφές. Πρώτον, ένα δημόσιο ανοιχτό μητρώο που θα καταγράφει κάθε αγροτεμάχιο με γεωχωρικά δεδομένα, κάθε καλλιέργεια, κάθε ζώο. Με ανοιχτά πρότυπα και διεπαφή για προγραμματιστές (API), ώστε πανεπιστήμια, δημοσιογράφοι, φορείς διαφάνειας να μπορούν να ελέγχουν. Δεύτερον, κάθε απόφαση επιδότησης να δημοσιεύεται υποχρεωτικά στη Δι@ύγεια. Οχι σκαναρισμένη σε ακατάληπτη μορφή, αλλά αναζητήσιμη με ανοιχτά πρότυπα, χάρτες και στοιχεία που κάθε πολίτης θα μπορεί να διασταυρώσει.
Το κρίσιμο όμως βήμα που θα κάνει την ποιοτική διαφορά, είναι η ανοιχτή αρχιτεκτονική των πληροφοριακών συστημάτων. Ολα τα νέα συστήματα αγροτικών επιδοτήσεων θα πρέπει να δημιουργούνται με ανοιχτό λογισμικό. Δηλαδή με δημοσιευμένο κώδικα, με ανοιχτά πρότυπα και δεδομένα. Ετσι καμία εταιρεία δεν θα ελέγχει μονοπωλιακά τα δεδομένα. Ετσι το κράτος θα επιτελεί τον ρόλο του να ορίζει εκείνο τη σχέση του με τους αναδόχους και όχι να συμβαίνει το αντίστροφο.
Αυτή η προσέγγιση δεν είναι ουτοπία. Είναι κανονικότητα σε άλλες ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Η Γερμανία, η Γαλλία, η Εσθονία έχουν υιοθετήσει το μοντέλο της ψηφιακής κυριαρχίας μέσω ανοιχτών τεχνολογιών. Η διαφορά μεταξύ ανοικτού και κλειστού συστήματος δεν είναι τεχνική, είναι πρωτίστως πολιτική.
Η υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ μας υποχρεώνει να στρέψουμε το βλέμμα πέρα απ’ την απάτη. Στην ψηφιακή εποχή όπου η πρόσβαση σε δεδομένα ισοδυναμεί με ισχύ, οι ηθικές διακηρύξεις από μόνες τους είναι ανεπαρκής ασπίδα κατά της διαφθοράς. Χρειάζεται διαφάνεια ως δομικό χαρακτηριστικό από το αρχικό στάδιο του σχεδιασμού των συστημάτων. Τα ανοιχτά δεδομένα, τα ανοιχτά συστήματα, ο ανοιχτός κώδικας δημιουργούν αντικίνητρα για απάτες. Αν συνεχίσουμε να επαφιέμεθα αποκλειστικά στην εμπιστοσύνη μας προς τα πρόσωπα, τότε είναι θέμα χρόνου η επόμενη υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ. Αν όμως ασχοληθούμε σοβαρά με το να χτίσουμε θεσμούς και συστήματα που να επιτρέπουν δημόσιο έλεγχο με λογοδοσία, τότε μπορεί και να σταματήσει ο φαύλος κύκλος.
Για τη σημερινή και κάθε επόμενη κυβέρνηση η επιλογή είναι ξεκάθαρη. Είτε θα αναπαράγει τα ίδια κλειστά, αδιαφανή μοντέλα που οδήγησαν στον διεθνή στιγματισμό, είτε θα οικοδομήσει ένα πραγματικά σύγχρονο σύστημα με ανοιχτά πρότυπα και διαφάνεια στην υπηρεσία των πραγματικών παραγωγών και του κοινού καλού.
Οι ευρωπαϊκοί πόροι ανήκουν στους φορολογούμενους. Τα δεδομένα που παράγονται από τη διαχείρισή τους επίσης.
Ο Αλέξανδρος Μελίδης είναι πολιτικός επιστήμονας, γενικός διευθυντής του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών – ΕΕΛΛΑΚ και μέλος του ΔΣ της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδας