Κληρονομικό δίκαιο, κληρονομικά δικαιώματα και νέες ρυθμίσεις για ζευγάρια με ή χωρίς γάμο βρίσκονται στο επίκεντρο του νομοσχεδίου που παρουσίασε η Ομάδα Εργασίας του υπουργείου Δικαιοσύνης, ανατρέποντας δεδομένα δεκαετιών στο οικογενειακό και περιουσιακό δίκαιο.
Με το νέο πλαίσιο, η κληρονομική διαδοχή προσαρμόζεται στις σύγχρονες μορφές οικογένειας. Όπως επισήμανε ο πρόεδρος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής, ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ και ακαδημαϊκός Απόστολος Γεωργιάδης, «η σημερινή οικογενειακή πραγματικότητα δεν περιορίζεται στους στενούς συγγενικούς δεσμούς. Νέες μορφές συμβίωσης και οικογένειας δημιουργούν ουσιαστικές προσωπικές σχέσεις που το Δίκαιο οφείλει να αναγνωρίσει».
Σύμφωνα με τον ίδιο, η μεταρρύθμιση διευρύνει την προστασία σε πρόσωπα που, παρότι δεν είναι συγγενείς με την παραδοσιακή έννοια, αποτελούν μέρος της οικογενειακής ζωής του διαθέτη, ενισχύοντας τον σεβασμό στη βούλησή του και καλύπτοντας τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες.
«Τα ΝΕΑ», παρουσιάζουν αναλυτικά τις αλλαγές που επιφέρει το νομοσχέδιο, το οποίο θεσπίζει για πρώτη φορά κληρονομικά δικαιώματα και για τους συντρόφους εκτός γάμου.
Εξίσωση δικαιωμάτων για γάμο και σύμφωνο συμβίωσης
Με βάση τις νέες διατάξεις, οι σύζυγοι – είτε με θρησκευτικό είτε με πολιτικό γάμο – και οι σύντροφοι με σύμφωνο συμβίωσης αντιμετωπίζονται πλέον ισότιμα ως προς τα κληρονομικά τους δικαιώματα. Ο νομοθέτης εξισώνει πλήρως τις δύο κατηγορίες, καταργώντας τις διαφοροποιήσεις που ίσχυαν μέχρι σήμερα.
Παράλληλα, αναθεωρείται το καθεστώς της νόμιμης μοίρας μετά από οκτώ δεκαετίες. Το ποσοστό του επιζώντος συζύγου αυξάνεται στο 33,3%, ενώ τα παιδιά λαμβάνουν τα 2/3 της κληρονομιάς. Πρόκειται για σημαντική αύξηση, καθώς έως τώρα ο/η σύζυγος δικαιούταν μόλις 25%. Αν υπάρχουν περισσότερα παιδιά, τα ποσοστά παραμένουν αμετάβλητα.
Κληρονομικά δικαιώματα σε ελεύθερη ένωση
Για πρώτη φορά, αναγνωρίζεται περιορισμένη προστασία και στους συντρόφους που ζουν σε ελεύθερη ένωση, χωρίς νομικό δεσμό. Αυτοί εντάσσονται στην πέμπτη τάξη κληρονομικής διαδοχής και μπορούν να κληρονομήσουν μόνο εάν δεν υπάρχουν συγγενείς του εκλιπόντος.
Το «κλειδί» βρίσκεται σε δύο προϋποθέσεις: η συμβίωση πρέπει να διαρκεί τουλάχιστον τρία έτη και ο επιζών σύντροφος να προσφύγει στη Δικαιοσύνη εντός τεσσάρων μηνών από τον θάνατο, ώστε να αποδειχθεί η «ικανή και αναγκαία συνθήκη» για την κληρονομία.
Παραδείγματα εφαρμογής
Παράδειγμα 1: Δύο σύντροφοι ζουν μαζί επί δέκα χρόνια χωρίς διαθήκη. Αν δεν υπάρχουν συγγενείς του εκλιπόντος, ο επιζών μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο να του περιέλθει η κληρονομία. Εφόσον αποδειχθεί συμβίωση άνω των τριών ετών, καθίσταται μοναδικός κληρονόμος. Αν η αίτηση απορριφθεί, η περιουσία περιέρχεται στο Δημόσιο.
Παράδειγμα 2: Ηλικιωμένος που συζούσε 20 χρόνια με σύντροφο χωρίς γάμο πεθαίνει, αφήνοντας δύο παιδιά από προηγούμενο γάμο. Τα παιδιά παραμένουν κληρονόμοι, όμως η σύντροφος δικαιούται την οικοσκευή και τη χρήση της κατοικίας για έναν χρόνο. Αν είχε προσφέρει ουσιαστική φροντίδα, μπορεί να λάβει και χρηματικό ποσό ανάλογο των υπηρεσιών της.
Αλλαγές για συζύγους
Παράδειγμα 3: Σύζυγος πεθαίνει χωρίς διαθήκη, αφήνοντας μόνο τη γυναίκα του και ξαδέλφια. Πλέον, ολόκληρη η περιουσία περιέρχεται στη σύζυγο, αντί για το μισό που ίσχυε έως τώρα.
Παράδειγμα 4: Ο 80χρονος Κ. αφήνει σύζυγο και έναν γιο από προηγούμενο γάμο. Η νέα ρύθμιση προβλέπει ότι η σύζυγος λαμβάνει το 1/3 και ο γιος τα 2/3. Η σύζυγος μπορεί να ζητήσει να της επιδικαστεί η οικογενειακή στέγη ή να λάβει την επικαρπία της.
Διαζευγμένοι και διάσταση
Παράδειγμα 5: Αν ο αποβιώσας βρισκόταν σε διάσταση με τον/την σύζυγο για πάνω από δύο χρόνια, χωρίς να έχει εκδοθεί διαζύγιο, ο/η σύζυγος αποκλείεται από την κληρονομική διαδοχή. Μοναδικός κληρονόμος καθίσταται το παιδί του εκλιπόντος.