Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, πέραν όλων των άλλων προβλημάτων που δημιουργούν, θέτουν με πολύ μεγάλη έμφαση ένα θεμελιώδες ερώτημα για την ασφάλεια της Ευρώπης: θα μπορούσε μόνη της;
Η ανακούφιση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μετά την ψήφιση το περασμένο Σάββατο της βοήθειας προς την Ουκρανία από την αμερικανική Γερουσία δίνει μια απάντηση. Χωρίς την αποφασιστική στήριξη των ΗΠΑ, ο πόλεμος στην Ουκρανία θα ήταν αδύνατον να έχει, αν έχει, θετική έκβαση για την αμυνόμενη χώρα. Και αυτό παρά την πρωτοφανή στήριξη που έχουν προσφέρει από την αρχή της σύγκρουσης και οι ευρωπαϊκές χώρες.
Γιατί το πρόβλημα της άμυνας της Ευρώπης βρίσκεται στο προσκήνιο με τέτοια ένταση; Πρώτον, γιατί για πρώτη φορά μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη αντιμετωπίζει εδαφική απειλή, από μια χώρα, τη Ρωσία, που επιδιώκει ανατροπή των δεδομένων που απορρέουν από τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν τότε με την ίδια σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Δεύτερον, γιατί οι ΗΠΑ, η χώρα που εγγυήθηκε την ασφάλεια της Ευρώπης από τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα, εμφανίζεται απρόθυμη να συνεχίσει να παίζει αυτόν τον ρόλο. Λέμε οι ΗΠΑ και όχι ο Τραμπ καθώς η συζήτηση για μια νέα κατανομή έργου μεταξύ Ευρωπαίων και Αμερικανών δεν περιορίζεται στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Ακόμη και αν οι Δημοκρατικοί παραμείνουν στον Λευκό Οίκο, η συζήτηση αυτή θα ενταθεί.
Μπαίνει λοιπόν το ερώτημα: μπορεί η Ευρώπη μόνη της; Με τα σημερινά δεδομένα η απάντηση είναι αρνητική. Ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης διαθέτουν τα μέσα για να αμυνθούν μόνες τους αν χρειαστεί. Ισως μόνο η Γαλλία θα μπορούσε να το κάνει και λόγω του πυρηνικού της προγράμματος. Η Γερμανία παρά το μέγεθός της και την οικονομική της ισχύ δεν έχει αυτή τη δυνατότητα. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν το μέγεθος του προβλήματος. Μπορεί να λυθεί; Η απάντηση εξαρτάται από το πόσο φιλόδοξα βήματα είναι διατεθειμένες να κάνουν οι χώρες της ΕΕ την επόμενη πενταετία με την εκλογή των ηγεσιών των ευρωπαϊκών οργάνων μετά τις ευρωεκλογές. Ακόμη όμως και αν πάρουν ριζοσπαστικές αποφάσεις, η ανάπτυξη άμυνας απαιτεί χρόνο. Η απεξάρτηση από την αμερικανική ομπρέλα δεν μπορεί να γίνει άμεσα. Η ενοποίηση της ευρωπαϊκής άμυνας επίσης θα απαιτήσει χρόνο καθώς το «αμύνεσθαι περί πάτρης» συνιστά την πεμπτουσία της εθνικής κυριαρχίας. Ποια χώρα θα δεχθεί εκχώρηση αυτού του προνομίου σε υπερεθνικό επίπεδο; Η ευρωπαϊκή άμυνα δεν μπορεί να αναπτυχθεί αν η ΕΕ δεν μετεξελιχθεί σε ομοσπονδία. Αλλά το ευρωπαϊκό τοπίο, όπως τουλάχιστον δείχνουν οι τάσεις σε πολλές χώρες, διαμορφώνεται και πάλι με το εθνικό κράτος στο επίκεντρο.
Αυτά τα πολύ δύσκολα διλήμματα καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη το επόμενο διάστημα. Η ΕΕ λόγω της οικονομικής κρίσης αλλά και της πανδημίας τα προηγούμενα χρόνια, υποχρεώθηκε να μην επικεντρωθεί σ’ αυτά τα υπαρξιακά στρατηγικά της προβλήματα. Ισως θα πρέπει πλέον να το κάνει με δυσμενέστερους όρους και με τις ΗΠΑ απούσες από τα ευρωπαϊκά πράγματα. Ακόμη και αν η αποχώρησή τους από το ευρωπαϊκό θέατρο δεν είναι δραματική, και μάλλον δεν θα είναι ακόμη και αν εκλεγεί ο Τραμπ, η ώρα της αλήθειας για την Ευρώπη πλησιάζει.
Η Ινώ Αφεντούλη είναι εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
